EB Tijdschrift voor scheidingsrecht, EB 2012/62, Samenwerking kindertherapeut en advocaat/mediator bij (echt)scheiding: win-winsituatie
Vindplaats:EB 2012/62 Bijgewerkt tot:30-07-2012
Auteur:Mr. I.G.S. Claessen en mr. M.A. Zon[1]
De laatste jaren is er vanuit de politiek, de rechtspraak en de maatschappij steeds meer aandacht gekomen voor de positie van het kind in echtscheidingssituaties. Dit heeft op 1 maart 2009 geleid tot invoering van de Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding (nr. 30 145). Deze wet verplicht ouders tot het opstellen van een ouderschapsplan, voordat zij een echtscheidingsverzoek bij de rechtbank kunnen indienen. Het uitgangspunt van deze wet is, kort gezegd, dat ouders ook na de scheiding een gelijkwaardig aandeel houden in de verzorging en opvoeding van hun kinderen. In het ouderschapsplan nemen ze op hoe ze dit denken te realiseren.
De kinderen dienen ook bij de totstandkoming van het ouderschapsplan te worden betrokken. Het KIES-programma biedt naar onze mening een prima mogelijkheid om de stem van het kind te laten weerklinken in een ouderschapsplan en daarnaast het kind houvast te geven in een echtscheidingssituatie. Samenwerking met een kindertherapeut zou dan ook een standaard‘instrument’ moeten zijn in de gereedschapskist van de echtscheidingsadvocaat/scheidingsmediator.
Echtgenoten die het gezamenlijk gezag over hun kinderen uitoefenen zijn verplicht bij de indiening van een verzoekschrift tot echtscheiding een ouderschapsplan te overleggen. Deze regel geldt eveneens voor verzoeken tot scheiding van tafel en bed en verzoeken tot ontbinding van het geregistreerd partnerschap. In beginsel zal het ontbreken van het ouderschapsplan in een procedure leiden tot niet-ontvankelijkheid, tenzij er gemotiveerd wordt aangegeven waarom het overleggen van een ouderschapsplan niet is gelukt. In dat geval kan verzoeker volstaan met het overleggen van een concept-ouderschapsplan en stukken waaruit blijkt dat men tevergeefs heeft getracht in onderling overleg tot overeenstemming over het ouderschapsplan te komen, zie art. 815 lid 6 Rv.
Op grond van art. 1:247a BW wordt het opstellen van een ouderschapsplan eveneens verplicht gesteld voor ouders die samen waren en gezamenlijk het gezag uitoefenen op basis van een aantekening in het gezagregister en die feitelijk gaan scheiden. Bij het achterwege laten van het opstellen van een ouderschapsplan wordt een regeling inzake de uitoefening van het ouderlijk gezag ambtshalve aangehouden (art. 1:253a lid 3 BW).
Hoewel de naleving daarvan lastig af te dwingen valt, zullen ook niet gehuwde ouders vaak bij de afwikkeling van hun samenlevingsovereenkomst een advocaat, mediator of notaris inschakelen. Die deskundigen kunnen ervoor zorgen dat deze ouders een ouderschapsplan opstellen.
Kinderen hebben het recht om te worden gehoord over de scheiding van hun ouders. Dat is al langer in de internationale regelgeving verankerd (art. 12 IVRK), en sinds 1 maart 2009 ook in Nederland bij wet geregeld. Daarbij is het niet zo, dat de wens van een kind altijd zal worden gevolgd, maar er zal wel zo veel mogelijk rekening mee worden gehouden, gegeven alle belangen en de feitelijke omstandigheden. De mening van het kind wordt in ieder geval serieus genomen.
Bij het opstellen van een ouderschapsplan moet derhalve niet alleen worden gesproken met de ouders, maar ook met de kinderen, meestal vanaf een jaar of zes. Een groot aantal vFAS-mediators heeft de workshop van Annelies Hendriks (kindertherapeut te Den Haag) gevolgd en spreekt zelf met de kinderen. Anderen laten het spreken met de kinderen over aan de ouders zelf.
De ouders zijn naar onze mening echter meestal de laatste mensen met wie hun kinderen over de scheiding kunnen spreken. De kinderen zien immers dat hun ouders verdrietig zijn, of voelen de irritatie van hun ouders. Loyaal als zij zijn, zullen de kinderen hun ouders meestal zo veel mogelijk ontzien. In de woorden van kinderpsycholoog Martine Delfos: ‘Kinderen verwennen hun ouders in scheiding’. Daarom is het voor kinderen ook lastig om aan hun ouders vragen te stellen over de (echt)scheiding, hoewel zij waarschijnlijk vol met vragen zitten. Ouders doen er dan ook goed aan een deskundige kindertherapeut in te schakelen die de kinderen goed kan begeleiden bij de scheiding.
Indien het niet mogelijk blijkt te zijn voor de ouders om hun kind te betrekken bij het opstellen van het ouderschapsplan dan kan een bijzondere curator hierin een bemiddelende rol spelen. Op deze manier kan het kind toch op een veilige manier via de bijzondere curator zijn/haar stem bij de ouders naar voren brengen.
In mediation hebben partners met kinderen altijd twee verschillende petten op: die van ouder en die van aanstaande ex-partner. Het blijkt voor partners vaak erg lastig de negatieve emoties van het scheiden opzij te zetten als gesproken wordt over de toekomst, waarin zij als ouders van de kinderen met elkaar verder moeten. De mediator heeft dan de schone maar lastige taak duidelijk te maken hoe het zit met die petten en duidelijk onderscheid aan te brengen in diverse situaties. Door samen te werken met een kindertherapeut/oudercoach wordt dit onderscheid direct duidelijk.
Eerst stellen de ouders onder begeleiding van die kindertherapeut/oudercoach het ouderschapsplan vast. Vervolgens worden de kinderen in de gelegenheid gesteld hun kant van het verhaal te bespreken met diezelfde kindertherapeut, zodat hun mening serieus wordt genomen. Daarmee is een stevige basis voor de toekomst gelegd.
Daarna (of daarnaast) kunnen de ouders van pet wisselen en als aanstaande ex-partners onder begeleiding van de advocaat/mediator verdergaan met de afwikkeling van de overige (zakelijke/financiële) gevolgen van de scheiding, waarmee het verleden wordt afgesloten.
Uit onderzoek (Ed Spruijt & Helga Kormos, Handboek scheiden en de kinderen 2010) blijkt dat een scheiding voor kinderen veel negatieve gevolgen meebrengt op zowel korte als lange termijn. Op korte termijn zijn dat gevoelens van angst en depressiviteit, verdubbeling van gedragsproblemen zoals agressief en delinquent gedrag en drugs- en alcoholgebruik, lagere schoolprestaties en problemen in vriendschapsrelaties. Voorts kan er een zwakkere band met de ouders ontstaan, vooral met de vaders.
Op lange termijn (tot ver in de volwassenheid) zijn de negatieve gevolgen nog steeds merkbaar. Het gaat dan vooral om een lager eindniveau van de opleiding, waardoor een gemiddeld lager inkomen, een groter risico op depressieve gevoelens, daardoor meer gebruik van medische zorg, een zwakkere relatie met de ouders, vooral de vaders en een groter eigen scheidingsrisico. Een scheiding wordt hiermee intergenerationeel overgedragen.
Spruijt constateert dat het in het algemeen beter blijkt te gaan met kinderen als zij in de periode van de scheiding zijn begeleid.
Een zorgvuldige begeleiding van een kind is derhalve noodzakelijk om de negatieve gevolgen van een scheiding zo veel mogelijk te beperken.
ZFG werkt al geruime tijd nauw samen met een aantal kindertherapeuten. Deze samenwerking wordt in de praktijk door ouders en kinderen als bijzonder prettig ervaren. De kindertherapeuten gebruiken diverse methodes om ouders en kinderen te begeleiden in scheidingssituaties. De een gebruikt de methode van JES! Zwolse Brug, de ander is KIES-coach en heeft ook de mogelijkheid kinderen in groepjes met elkaar hun ervaringen te laten delen (zie hierna meer over JES! en KIES). De overheid ziet het belang in van een goede ondersteuning van kinderen in scheiding. Een aantal gemeenten (waaronder Amsterdam Oost) geeft daarom subsidie voor dergelijke KIES-groepen. Dat stimuleert ouders hun kinderen in scheiding te laten begeleiden door een deskundige therapeut.
Alle kindertherapeuten met wie ZFG samenwerkt, gebruiken het door de vFAS opgestelde model ouderschapsplan. Zij hebben praktische kaartjes ontwikkeld, waardoor het voor ouders snel duidelijk wordt over welke zaken zij het eens zijn en welke onderwerpen onder leiding van de kindertherapeut nog moeten worden besproken. Meestal hebben de ouders eerst een gesprek met de kindertherapeut, vervolgens spreekt de kindertherapeut met de kinderen en ten slotte wordt het ouderschapsplan afgerond met een gesprek met het hele gezin. Afhankelijk van de situatie wordt aan het ouderschapsplan nog het door Elsemarie van den Eerenbeemt opgestelde ouder-kindcontract (dat zij tijdens het vFAS-congres in 2011 heeft uitgedeeld) toegevoegd.
Kindertherapeuten hanteren verschillende methoden om kinderen in (echt)scheidingssituaties te begeleiden. Zo is in Zwolle door Tineke van den Berg en Gerda Wilbrink JES! (Jij En Scheiding – Het Zwolsche brugproject) ontwikkeld. Daarin wordt met de ouders besproken hoe het ouderschapsplan een brug kan vormen tussen de beide huizen van de ouders en hoe dat plan een brug kan zijn naar de nieuwe leefsituatie. Vervolgens kunnen de kinderen onder begeleiding van de kindertherapeut de bouwstenen van de brug met hun ouders verder invullen. Kinderen leren om te gaan met de emoties en loyaliteit naar beide ouders, daarnaast leren zij communicatieve vaardigheden, zodat het contact met hun ouders in de nieuwe situatie goed verloopt. Het ouderschapsplan en de brug zijn samen een stevige basis voor een nieuwe toekomst van het gezin.
Een andere methode, die wij hierna wat uitvoeriger toelichten, is het KIES-zorgplan (Kinderen in Echtscheiding Situatie). Vooruitlopend op de ontwikkelingen in de politiek (en rechtspraak), hebben Nelly Snels-Doldron en Maaike de Kort (Bureau Klassenwerk, een pedagogisch adviesbureau) al in 2003 onderzoek gedaan naar de vraag of er behoefte was aan begeleiding voor kinderen die thuis een scheiding meemaken en naar de vraag hoe deze begeleiding eruit zou moeten zien. Dit heeft geleid tot het KIES-zorgplan. KIES is een preventief hulpverleningsaanbod voor kinderen en ouders, verwikkeld in een (echt)scheidingssituatie.
De spel- en praatgroepen van KIES zijn erop gericht met maximaal zes kinderen in een gesprek te komen over hun (echt)scheidingsverhaal. Bij het indelen van de groepen wordt rekening gehouden met de leeftijd van de kinderen. Idealiter is er een groep voor kinderen tussen de 6 en 12 jaar en een groep voor puberende kinderen tussen de 12 en 18 jaar. Het spreekt voor zich dat jongere kinderen op meer speelse wijze worden benaderd dan pubers. Onder begeleiding van een KIES-coach/omgangsbegeleider vertellen kinderen hun verhaal (aan elkaar) door middel van de opdrachten die ze doen (praten, tekenen en/of spel). De kindergroepen komen zes tot acht keer bij elkaar gedurende een uur of anderhalf uur. Tijdens deze bijeenkomsten wordt aan de kinderen lucht gegeven omdat ze kunnen praten over de (echt)scheiding. De kinderen worden daarnaast ‘verstevigd’ ten aanzien van hun ouders omdat ze van leeftijdgenootjes te horen krijgen hoe zij met vergelijkbare situaties omgaan. Na de bijeenkomsten volgt een rapportage aan de ouders (en eventueel hun advocaat) om zo tot een goed ouderschapsplan (of een aanvulling daarop of een wijziging daarvan) te komen. Het programma is erop gericht ouders bewust te maken van de effecten van echtscheiding op hun kinderen en met hen te kijken naar de best mogelijke oplossingen voor de nieuwe situatie. Dit traject kunnen kinderen ook één-op-één met een KIES-coach/omgangsbegeleider doorlopen.
Al in de pilotfase heeft KIES belangstelling gekregen van schoolbesturen, GGD’s, Bureau’s Jeugdzorg, RIAGG’s, Raad voor de Kinderbescherming, ouders en kinderen en ook de media. De effecten van het volgen van het KIES-programma zijn vervolgens onderzocht door Ed Spruijt (socioloog en gespecialiseerd in echtscheidingsonderzoek) van de Universiteit van Utrecht. De belangrijkste resultaten van het onderzoek zijn dat de kinderen die het KIES-programma hebben gevolgd:
Ed Spruijt constateert in zijn onderzoek Effecten van het volgen van het KIES-programma dat ouders hun kinderen zo snel mogelijk na de echtscheiding zouden moeten laten deelnemen aan een spel-, praatprogramma van KIES. Hij geeft aan dat KIES leidt tot een betere relatie tussen scheidingskinderen en hun ouders. Bovendien constateert Spruijt dat het ook in algemene zin beter gaat met de KIES-kinderen in vergelijking tot andere kinderen in echtscheidingssituaties. Volgens de aanbevelingen in zijn Handboek Scheiden en de Kinderen is omgangsbegeleiding nodig en nuttig. Dit zou voor alle kinderen beschikbaar moeten zijn, vergezeld van bemiddeling van de ouders en verbetering van hun communicatie. Het verplicht stellen van counseling van ouders zou volgens Spruijt ook in vechtscheiding hoge prioriteit moeten krijgen.
Voor de ongeveer 70.000 kinderen die jaarlijks te kampen maken met een echtscheiding zou het veel waard zijn wanneer niet alleen het maatschappelijk veld, zoals scholen, Bureau Jeugdzorg enz., maar ook ouders en advocatuur inzien hoe zij kunnen bijdragen aan preventieve hulp voor kinderen in een echtscheidingssituatie.
Gezien de onderzoeksresultaten van Ed Spruijt, maar ook vanuit eigen ervaring, juichen wij het ten zeerste toe wanneer het gebruikelijk wordt om bij een scheidingsmediation of een scheiding op tegenspraak, ouders met kinderen standaard te wijzen op KIES en ze te adviseren hun kinderen aan dit traject (of aan een vergelijkbaar hulpverleningstraject onder begeleiding van een kindertherapeut) deel te laten nemen. Op die manier wordt niet alleen de mening van een kind verwerkt in een ouderschapsplan, maar wordt het kind ook lucht geboden bij alle veranderingen die het moet doormaken en krijgt het kind tevens handvatten om met de situatie om te gaan.
Deze manier van aanpak levert op meerdere punten een win-winsituatie op.
Aanstaande ex-partners zijn als ouders van hun kinderen fysiek op een andere plek en onder begeleiding van een deskundige kindertherapeut met elkaar bezig hun ouderschap in de nieuwe situatie in te vullen. Daar maken zij een plan voor de toekomst, bepalen zij samen hoe zij hun verantwoordelijkheid als ouders voor hun kinderen straks gaan invullen en hoe het gezin ook na de scheiding, in twee verschillende huishoudens, voor de kinderen zo goed mogelijk kan functioneren.
Bij hun advocaat of mediator sluiten de partners hun verleden af en regelen zij al dan niet samen de gevolgen van hun (echt)scheiding. Zo is het voor de partners gemakkelijker de petten van ouder en van aanstaande ex-partner van elkaar te scheiden.
Een ander voordeel is het kostenaspect. Het uurtarief van een kindertherapeut ligt meestal lager dan dat van een advocaat/mediator.
Bovendien worden deze kosten in een aantal gevallen vergoed door de zorgverzekering.
Het grootste voordeel van deze samenwerking is wel dat zowel de ouders als de kinderen zorgvuldig worden begeleid. Enerzijds bij het verwerken van alle emoties rond de scheiding en anderzijds bij het creëren van een stevige basis voor een toekomst van het gezin onder twee daken. Mocht een kindertherapeut tot de conclusie komen dat een kind verdergaande hulp nodig heeft dan alleen dat ene gesprek, dan volgt een verwijzing naar een kinderpsycholoog.
Het verdient aanbeveling dat de familierechtadvocaat of scheidingsmediator ouders in (echt)scheiding
standaard naar een kindertherapeut stuurt voor het opstellen van het ouderschapsplan en dat daarbij altijd wordt gesproken met de kinderen vanaf een leeftijd van ongeveer zes jaar. Op die manier wordt zorgvuldig omgegaan met kinderen in (echt)scheiding, zoals de wet dat sinds 2009 vereist. Kinderen hebben niet gevraagd om een (echt)scheiding, zij verdienen het om daarin zo goed mogelijk te worden begeleid.
In de woorden van Godfried Bomans:
“Er bestaan geen ouders die niet heimelijk in hun kinderen iets bijzonders zien. En ze hebben gelijk, de mogelijkheden zijn onbeperkt”.
Voetnoot
[1]Mr. I.G.S. Claessen is KIES-omgangsbegeleider en omgangsmediator bij ClaessenenKinderen te ’s-Hertogenbosch; mr. M.A. Zon is advocaat en scheidingsmediator bij ZonFamilierechtGroep (ZFG) te Bussum.
Copyright © Kluwer 2012 Kluwer Online ResearchDit document is gegenereerd op 12-09-2012Op dit document zijn de algemene leveringsvoorwaarden van Kluwer van toepassing.
NB Binnen mediations (bemiddelingen) bij ons kantoor geniet u van het voordeel dat één van onze eigen medewerkers KIES coach is, mr. R.S. Knegtmans. Mr. Knegtmans kan uw kinderen dan ook binnen bemiddelingen de KIES begeleiding bieden. Vraagt u hiernaar bij uw mediator van ons kantoor en/of bij mr. Knegtmans zelf.
-4ab9c189927c30430098c2b67cbb0c0e.jpg "Bijzondere aandacht voor uw kind")
-f0a28fd5feee7a36278d3a1ea4c69532.jpg "Unieke samenwerking in de advocatuur")
-7cd1b55ad07c5b8a3248ee54c6e82919.jpg "Speciaal voor uw kind maakten wij een unieke website (www.en-ik-dan.nl)")
-f9eb4994a4d146fa4c3768c22a625846.jpg "Even binnen kijken")
-865fbac75b522f1cef34841789bcbf83.jpg "En ik dan?")
-advo_echtscheiding_1545302707.jpg "Onze professionals")
-15a0eb07c11d40cd02dd53f38946da0f.jpg "Onze professionals")