Samenleving met/zonder overeenkomst

Naast het huwelijk en het geregistreerd partnerschap komt het steeds vaker voor dat mensen samenwonen zonder getrouwd te zijn of zonder een geregistreerd partnerschap te hebben gesloten. Binnen deze groep van samenwoners kan er vervolgens nog onderscheid gemaakt worden tussen de groep mensen die samenwoont nadat een samenlevingscontract of samenlevingsovereenkomst is gesloten en de groep mensen dien samenwoont zonder op papier iets geregeld te hebben. Net als in het geval van een echtscheiding, is het ook in het geval van een verbreking van een samenleving van belang dat er duidelijke afspraken worden gemaakt over de gevolgen van de verbreking van de samenleving. Zo dienen er onder meer afspraken gemaakt te worden over de kinderen, over het (verdelen van het) vermogen, over de woning, etc. Op deze pagina vertellen wij u graag meer over de situatie waarin partijen samenwonen zonder een huwelijk of zonder een geregistreerd partnerschap te hebben gesloten.

Verschil geregistreerd partnerschap en samenwonen met een overeenkomst
In onze praktijk merken wij vaak dat er verwarring bestaat over het verschil tussen het geregistreerd partnerschap en het samenwonen met een samenlevingscontract of met een samenlevingsovereenkomst. Tussen beiden zit echter wel een groot verschil. Van belang is dat een geregistreerd partnerschap meer gelijkenis vertoont met een huwelijk en dat een geregistreerd partnerschap bij de ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente wordt gesloten na het geven van het (vormvrije) “ja-woord”. Bij het eindigen van een geregistreerd partnerschap dient een soortgelijk traject te worden bewandeld zoals bij een echtscheiding het geval is. Bij het samenwonen met een samenlevingscontract of met een samenlevingsovereenkomst gaan partijen uitsluitend naar een notaris die een overeenkomst opstelt die vervolgens door partijen wordt ondertekend. Bij het eindigen van een samenleving dient een ander traject te worden doorlopen dan bij een echtscheiding of bij een ontbinding van een geregistreerd partnerschap het geval is.

Let op, ook in het geval van een huwelijk of een geregistreerd partnerschap kunt u langs de notaris gaan voor het opstellen van een overeenkomst, de zogeheten partnerschapsvoorwaarden (net als bij huwelijkse voorwaarden) waarin u afspraken maakt over het al dan niet gezamenlijk worden van bepaalde vermogensbestanddelen. Twijfelt u over de juridische kwalificatie van uw samenlevingsvorm, neemt u dan gerust contact op met een van onze specialisten.

Samenlevingscontract
Indien u met iemand gaat samenwonen, kunt u er goed aan doen om enkele afspraken op papier te zetten bij de notaris. Bij een huwelijk of een geregistreerd partnerschap staan immers in Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek verschillende regels opgenomen over onder meer de huwelijksgoederengemeenschap of over de uitleg van de zogenaamde huwelijkse voorwaarden indien partijen niet in gemeenschap van goederen zijn getrouwd. Deze vaste set van regels geldt echter niet in het geval van een samenwoningsrelatie. Samenwoners zijn gebonden aan de algemene regels van het verbintenissenrecht zoals deze in Boek 3 van het Burgerlijk Wetboek zijn opgenomen of aan de regels zoals deze staan opgenomen in een samenlevingscontract of een samenlevingsovereenkomst. Dit maakt dat het de voorkeur geniet dat afspraken worden vastgelegd in een samenlevingsovereenkomst of een samenlevingscontract welke door een notaris wordt opgesteld en in een zogeheten notariële akte wordt vastgelegd. Partijen kunnen alsdan aan de voorlijn, wanneer zij nog samen door één deur kunnen, afspraken maken voor het geval het samenwonen onverhoopt toch niet blijkt te werken. Partijen hebben dan een deel van de afspraken nog zelf in de hand.

Net als bij huwelijkse voorwaarden bestaat er een veelvoud aan verschillende samenlevingscontracten of samenlevingsovereenkomsten. Vaak zien we dat in een samenlevingscontract of in een samenlevingsovereenkomst afspraken gemaakt worden over de verdeling van de huishoudelijke kosten, over de woning, over de pensioenen en over de inboedelgoederen. Indien u een samenlevingscontract of samenlevingsovereenkomst hebt gesloten, is het van belang dat onze specialisten kennis kunnen nemen van de inhoud van de gesloten overeenkomst. Iedere overeenkomst heeft immers een andere inhoud met eigen regels, onder meer over het eindigen van de samenleving, bijvoorbeeld door het simpel niet langer samenwonen, door het opzeggen middels een aangetekende brief of anderszins. Als basis van de te maken afspraken, geldt dan de inhoud van het samenlevingscontract of de samenlevingsovereenkomst.

Samenwonen zonder samenlevingscontract of samenlevingsovereenkomst
Indien u geen samenlevingscontract of samenlevingsovereenkomst hebt opgesteld en u met uw partner samenwoont, kunt u uitsluitend terugvallen op de algemene regels van het verbintenissenrecht. Geen op uw situatie specifieke regels zijn dan opgesteld. Op grond van de wet kunnen dan zogeheten ‘eenvoudige gemeenschappen’ ontstaan doordat u bijvoorbeeld samen een huis koopt of samen een rekening opent. De regels van Boek 3 van het Burgerlijk Wetboeken dienen dan gevolgd te worden om deze gemeenschappen te laten eindigen en bij eventuele geschillen.

Wat te regelen bij het einde van een samenleving?

Kinderen en ouderschapsplan
In het geval er kinderen zijn geboren binnen uw relatie dienen er natuurlijk, net als bij een echtscheiding, afspraken gemaakt te worden over de gevolgen van de verbreking van de samenleving voor de kinderen. Op grond van de wet dienen ouders die zijn belast met het gezamenlijk ouderlijk gezag, waarover verderop meer, in het geval van een verbreking van een samenleving eveneens een ouderschapsplan op te stellen, zoals dit bij een echtscheiding of een ontbinding van een geregistreerd partnerschap eveneens een wettelijk vereiste is. In een ouderschapsplan maken ouders afspraken over onder meer het gezag, de hoofdverblijfplaats, de verdeling van de zorg- en opvoedingstaken, de informatie- en consultatieregeling en de kinderalimentatie. Sanctie op het niet opstellen van een dergelijk ouderschapsplan is dat een partij die later, bijvoorbeeld als er op een later moment alsnog onenigheid is ontstaan, een procedure wil starten over bijvoorbeeld de verdeling van de zorg- en opvoedingstaken of over de kinderalimentatie, deze partij de spreekwoordelijke deksel op diens neus kan krijgen en de rechtbank op dat moment kan verlangen dat alsnog eerst een ouderschapsplan wordt opgesteld.

Gezag
Van belang is dat er tussen de situatie waarin kinderen geboren worden binnen een huwelijk of binnen een geregistreerd partnerschap en de situatie waarin kinderen worden geboren binnen een samenwoningsrelatie verschillen bestaan. Het meest belangrijke verschil is dat in het geval van een huwelijk of een geregistreerd partnerschap er geen erkenning hoeft plaats te vinden en beide ouders op grond van de wet worden belast met het zogenaamde gezamenlijk ouderlijk gezag, waardoor ouders samen de belangrijke keuzes in het leven van de kinderen dienen te maken. In het geval partijen uitsluitend samenleven (al dan niet met een samenlevingscontract of met een samenlevingsovereenkomst) geldt deze wettelijke hoofdregel niet en is op grond van de wet uitsluitend de vrouw uit wie het kind geboren is van rechtswege ouder van het kind en belast met het eenhoofdig ouderlijk gezag. Als vanzelfsprekend kan de duomoeder of de vader van het kind ook dezelfde rechten verkrijgen als bij de situatie waarin een huwelijk of een geregistreerd partnerschap is gesloten. Bij samenlevers dienen dan echter nog wel twee extra handelingen te worden verricht. Allereerst dient de duomoeder of de vader het kind te erkennen bij de gemeente. Dit kan al voor de geboorte van het kind, maar ook daarna. Voor deze erkenning is toestemming van de moeder van het kind noodzakelijk. U kunt contact opnemen met de gemeente van uw woonplaats om de erkenning te kunnen realiseren. Veel mensen denken dat zij na deze erkenning klaar zijn. Dit is niet het geval. Wil de vader of de duomoeder ook juridisch invloed kunnen uitoefenen over het kind en samen met de moeder het gezag kunnen uitoefenen over het kind, dan is het van belang dat de ouders na de geboorte van het kind het gezamenlijk ouderlijk gezag aanvragen bij de rechtbank. Dit kan eenvoudig digitaal door in te loggen met een DigiD of schriftelijk via de rechtbank. Zie hiervoor onder meer https://www.rechtspraak.nl/Onderwerpen/gezag/Paginas/Gezamenlijk-gezag-aanvragen.aspx.
Hoofdverblijfplaats
Indien ouders ervoor kiezen om hun samenleving te beëindigen, dient een keuze gemaakt te worden bij wij de kinderen hun hoofdverblijfplaats hebben en bij wie de kinderen aldus worden ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie. De keuze voor de hoofdverblijfplaats van de kinderen heeft verschillende gevolgen. Onder meer met betrekking tot het ontvangen van de tegemoetkomingen vanuit de overheid (de kinderbijslag, het kindgebonden budget en de inkomensafhankelijke combinatiekorting), als ook met betrekking tot de sociale omgeving waar het kind zich zal bevinden (bijvoorbeeld basisschool, sport, hobby’s, ect). Indien u vragen heeft over de (juridische gevolgen van) de hoofdverblijfplaats, neemt u dan vrijblijvend contact op met een van onze specialisten.

Verdeling zorg- en opvoedingstaken en informatie- en consultatieregeling
Na de verbreking van de samenleving dienen ouders afspraken te maken over wanneer de kinderen bij welke ouder verblijven en in welke vakanties en op welke feestdagen de kinderen bij ieder van hun ouders verblijven. Ook dienen afspraken gemaakt te worden over de manier waarop de ouders de informatie over de kinderen met elkaar zullen delen. Denk bijvoorbeeld aan informatie vanuit school of medische informatie. Dit verschilt dus niet van de situatie waarbinnen kinderen binnen een huwelijk of binnen een geregistreerd partnerschap zijn geboren. Op de pagina “bemiddeling met kinderen” kunt u hierover meer informatie vinden.

Kinderalimentatie
Ook in het geval dat u uit elkaar gaat, kan een verplichting tot het leveren van een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen ontstaan. Over de wijze van berekening, de duur van de kinderalimentatie en de gevolgen van het bereiken van de 18-jarige leeftijd van een kind voor het ontvangen van de kinderalimentatie (op dat moment een bijdrage in het levensonderhoud en studie) verwijzen wij u graag naar de navolgende pagina.

Kort gezegd, van belang is dat in het ouderschapsplan onder meer over voormelde zaken afspraken gemaakt worden. Als vanzelfsprekend kunt u aanvullende afspraken in het ouderschapsplan opnemen.

Verdeling vermogen
In een samenlevingscontract of een samenlevingsovereenkomst kunnen partijen afspraken maken over het al dan niet gezamenlijk worden van bepaalde vermogensbestanddelen (bijvoorbeeld het huis, de inboedel, de bankrekeningen, etc.). Ook kan van rechtswege (op grond van de wet) een zogeheten eenvoudige gemeenschap ontstaan indien u bijvoorbeeld samen een huis koopt of wanneer u samen een bankrekening opent. Bij het eindigen van de samenleving dienen vervolgens hierover afspraken te worden gemaakt.

Ook bij samenwoners kan het dus de voorkeur hebben om bij het einde van een relatie een convenant op te stellen waarin de gemaakte afspraken staan weergegeven. Over de wettelijke regelingen en over de inhoud van een convenant beëindiging samenleving informeren onze specialisten u graag.

Geen (partner)alimentatie!
Van belang is dat er bij samenlevers na het verbreken van de samenleving in beginsel geen verplichting bestaat tot het leveren van een bijdrage in de kosten van het levensonderhoud van de andere partner (de partneralimentatie). Let wel, uitdrukkelijk geldt wel een verplichting tot het leveren van een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen (de kinderalimentatie). Ook is van belang dat samenwoners niet onderhoudsplichtig worden voor kinderen uit een eerdere relatie van een partner. De niet-ouder is dus niet verplicht bij te dragen in de kosten van het kind. Deze verplichting geldt echter wel in het geval er een huwelijk of een geregistreerd partnerschap is gesloten en de kinderen ‘tot het gezin’ van partijen behoren. Of hiervan sprake is, verschilt van geval tot geval. Neemt u hierover gerust contact met ons op.

Naar de rechter?
Bij het beëindigen van een samenleving is het niet verplicht dat een rechter betrokken wordt zoals dit bij een echtscheiding of bij een ontbinding van een geregistreerd partnerschap wel het geval is. Dit heeft als voordeel dat een gang naar de rechter met alle bijkomende kosten (griffierechten, kosten van uittreksels, etc.) kan worden voorkomen. Bij een echtscheiding is het immers verplicht dat de rechtbank de echtscheiding uitspreekt, alsmede neemt de rechter gelijktijdig een beslissing over de zaken (de zogeheten nevenvoorzieningen, onder meer de verdeling van gemeenschappelijk vermogen, de afspraken welke gemaakt dienen te worden over de kinderen, de partneralimentatie, etc.), die geregeld dienen te worden bij het einde van het huwelijk of het einde van geregistreerd partnerschap. De gemaakte afspraken of de beslissing van de rechtbank bij een verschil van mening, worden opgenomen in een beschikking (een uitspraak). De (echtscheidings)beschikking van de rechter dient vervolgens te worden ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand van de gemeente waarbinnen de partijen zijn gehuwd of een geregistreerd partnerschap zijn aangegaan. Op dat moment bent u formeel gescheiden of is het geregistreerd partnerschap formeel ontbonden. Let op, niet op het moment dat de rechtbank uitspraak doet.

Zoals aangegeven dient een gerechtelijke uitspraak niet te volgen bij het verbreken van een samenleving. Het samenlevingscontract of de samenlevingsovereenkomst (indien aanwezig) dient uitsluitend te worden opgezegd zoals hierboven omschreven en de samenleving kan feitelijk worden beëindigd indien er geen samenlevingscontract of samenlevingsovereenkomst is opgesteld. Het nadeel aan het ontbreken van deze verplichting tot een gang naar de rechter bij het eindigen van een samenwoningsrelatie is dat niet één rechter betrokken is die over alle punten een beslissing kan nemen indien partijen van mening mochten verschillen over bepaalde zaken. Voor alle afspraken welke gemaakt dienen te worden over de kinderen dienen partijen zich immers tot de familierechter te wenden (gezag, hoofdverblijfplaats, verdeling zorg- en opvoedingstaken, informatie- en consultatieregeling en kinderalimentatie) en voor de geschillen over het gemeenschappelijk vermogen (huis, inboedel, auto’s, bankrekeningen, etc.) dienen partijen zich tot de burgerlijke rechter te wenden. Van belang is dat het juiste geschilpunt aan de juiste rechter wordt voorgelegd.

Ook indien partijen in onderling overleg afspraken kunnen maken en tot het opstellen en ondertekenen van een ouderschapsplan (en mogelijk een convenant beëindiging samenleving) kunnen overgaan, kan het raadzaam zijn de gemaakte afspraken uit het ouderschapsplan (en mogelijk ook het convenant beëindiging samenleving) te laten bekrachtigen in een uitspraak van de rechter. Dit heeft als voordeel dat bijvoorbeeld bij het niet voldoen aan een alimentatieverplichting het LBIO kan worden ingeschakeld om alsnog betaling te kunnen afdwingen en dat bij het niet nakomen van de zorg- en contactregeling niet eerst alsnog een gerechtelijke vaststelling dient plaats te vinden voordat (rechts)maatregelen genomen kunnen worden.

Pensioenen
Onderscheid dient te worden gemaakt tussen het ouderdomspensioen en het zogeheten nabestaandenpensioen of wel het bijzonder partnerpensioen. In veel samenlevingscontracten en samenlevingsovereenkomsten worden afspraken gemaakt over eventuele aanspraken op het opgebouwde nabestaandenpensioen/bijzonder partnerpensioen. Ook indien partijen voor een bepaalde periode hebben samengewoond kunnen rechten ontstaan op (een deel) van het nabestaandenpensioen/bijzonder partnerpensioen doordat bij sommige pensioenuitvoerder het samenleven voldoende is om als ‘partner’ te worden aangemerkt waardoor over en weer aanspraken kunnen volgen. Van belang is dat de pensioeninstanties in kennis worden gesteld van de verbreking van de samenleving. Laat u hierover ook goed informeren.

Slot
Kort en goed, ook bij een samenwoning, al dan niet met een samenlevingscontract of samenlevingsovereenkomst, is het van belang dat goede afspraken worden gemaakt. Wij kunnen u hierbij prima adviseren.

MEDIATION

U kunt proberen er samen uit te komen. Daarbij kunt u een mediator in de arm nemen. Samen tot afspraken komen, leidt veelal tot voor beiden bevredigender oplossingen.